ថ្លែងនៅក្នុងសន្និសិទកាសែត ដែលរៀបចំឡើង ដោយបណ្តាញព្រះសង្ឃឯករាជ្យ និងយុវជននាព្រឹកថ្ងៃទី១៨ ខែកុម្ភៈ នៅមជ្ឈមណ្ឌលអប់រំ ច្បាប់សម្រាប់សហគមន៍ លោក កែម ឡី អ្នកស្រាវជ្រាវបញ្ហាសង្គម បាននិយាយថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាអនុវត្តច្បាប់ មិនមានសមភាព រវាងជនជាតិយួន ដែលរស់នៅក្នុងប្រទេស និងសកម្មជនការពារ​ព្រៃឈើ លោក អាឡិច ខណៈដែលជនជាតិវៀតណាមជាច្រើនពាន់នាក់ រស់នៅក្នុងកម្ពុជាទាំងខុសច្បាប់ និង​យូរឆ្នាំ​មកហើយ ប៉ុន្តែហាក់គ្មានវិធានការអ្វី ពីរដ្ឋាភិបាលក្នុងការបញ្ជូនពួកគេ ទៅស្រុកវិញឡើយ។

លោក កែម ឡី បានពន្យល់ថា៖ «ជនជាតិយួន ដែលរស់នៅកម្ពុជា ខុសច្រើនណាស់ដែលជាប់គុក។ ខ្ញុំសួរ ទេព វណ្ណី សួរ យ៉ោម បុប្ផា កាលនៅជាប់គុក ក្នុងចំណោម២០នាក់ យ៉ាងហោចណាស់មាន(យួន) ២ទៅ៣នាក់ ដែល​ជាប់ពន្ធនាគារ អញ្ចឹងរយៈពេលបីខែដែលជាប់ពន្ធនាគារ។ ចុះហេតុអីបានជាគេមិនចាប់បញ្ជូន ទៅស្រុកយូនវិញ ហេតុអីបានជាចាប់តែអាឡិច? អាហ្នឹងវាឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញ នូវការអនុវត្តស្តង់ដាពីរ បី អ្នកធំអ្នកមានរួចខ្លួន សកម្មជន​ការពារប្រយោជន៍ជាតិ ត្រូវបានជាប់គុគ ត្រូវបានបណ្តេញចេញ។»

លោកបានបន្ថែមទៀតថា ប្រសិនរដ្ឋភិបាលកម្ពុជាអនុវត្តច្បាប់បែបនេះ ចំពោះ អាឡិច គឺត្រូវតែធ្វើទៅលើគ្រប់​ជនជាតិ ដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាគឺ បារាំង អង់គ្លេស អាមេរិច ថៃ យួនជាដើម។ ប្រទេសណា​ក៏ដូចប្រទេស​ណាដែរនៅក្នុងច្បាប់អន្តោប្រវេសន៍ ជនបទេសអាចធ្វើការឃុំខ្លួន ក្នុងរយៈពេលបីខែ។ ក្រោយពីឃុំខ្លួន​រយៈពេល​បីខែនេះ គេបញ្ចូនទៅក្រៅ។ លោក កែម ឡី ថា៖ «អាឡិចអាចប្រឈម ទៅនឹងការជាប់ឃុំ។ (...) ប៉ុន្តែជាទូទៅ ទាល់តែអ្នកហ្នឹងរស់នៅខុសច្បាប់ ប៉ុន្តែអាឡិចបានរស់នៅត្រូវច្បាប់ហើយ យើងត្រូវតែផ្តល់សិទ្ធបន្ត នូវទិដ្ឋការ​រស់​នៅបន្តទៀត ព្រោះគាត់រស់នៅរហូតដល់១២ឆ្នាំទៅហើយ។»

ស្គាល់វប្បធម៌ខ្មែរ ច្រើនជាងតំណាងរាស្រ្តមួយចំនួន...

អ្នកស្រាវជ្រាវ​សង្គម​រូប​នេះ បានបញ្ជាក់ផងដែរថា អាឡិចអាចសុំសញ្ជាតិខ្មែរបាន ព្រោះក្នុងកាលៈទេសៈណា ដែល​ជនបរទេសមករស់នៅត្រូវច្បាប់ក្នុងរយៈពេល៥ឆ្នាំ អាចមានសិទ្ធិសុំសញ្ជាតិ។ ហើយអ្នកដែលមាន​មាន​សិទ្ធិ​សុំសញ្ជាតិបាន អ្នកនោះត្រូវស្គាល់វប្បធម៌ខ្មែរ ចេះភាសាខ្មែរ មិនប្រព្រឹត្តបទល្មើស។ លោកអះអាងថា អាឡិច ជាជនបរទេសមួយរូប ដែលអាចស្គាល់វប្បធម៌ខ្មែរច្រើនជាងតំណាងរាស្រ្តមួយចំនួន ចេះនិយាយខ្មែរ​ច្បាស់ជាងតំណាងរាស្រ្តខ្លះ ព្រោះតំណាងរាស្ត្រខ្មែរខ្លះ និយាយខ្មែរមិនទាន់ទាំងច្បាស់ផង។ មួយវិញទៀត អាឡិច​ មិនបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសទេ គ្រាន់តែគាត់បានបញ្ចេញកាយវិការ​ ជួយការពារបរិស្ថានតែប៉ុណ្ណោះ។

«អញ្ចឹងខ្ញុំគិតថា អាឡិចក្នុងស្ថានភាពបច្ចុប្បន្នមានលក្ខណៈគ្រប់គ្រាន់នៅក្នុងការសុំសញ្ជាតិ សម្រាប់​ប្រទេស​កម្ពុជា ហើយខ្ញុំគិតថាចំណេញណាស់ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលគិតវិជ្ជមានគិតយកឱកាស ប៉ុន្តែដែលខាតបំផុត​រដ្ឋាភិបាល​គិតដូចបច្ចុប្បន្ននេះ»។ នេះ ជាសេចក្ដីបញ្ជាក់បន្ថែម របស់លោក កែម ឡី។

លោក អេឡិចហ្សង់ដ្រូ ហ្គន់ហ្សាឡេស ដេវិតសឹន (Alejandro Gonzalez Davidson) ជា​ជនជាតិ​អេស្ប៉ាញ បាន​មក​រស់នៅលើទឹកដីកម្ពុជា អស់ពេលជាង១២ឆ្នាំហើយ។ លោកជាស្ថានិក នៃអង្គការចលនា មាតាធម្មជាតិ ដែល​បង្កើត​ឡើង​ដើម្បីការពារធនធានធម្មជាតិ និងបរិស្ថាននៅកម្ពុជា ជាពិសេសតំបន់អារ៉ែង ក្នុងខេត្តកោះកុង ដែល​គេចាត់ទុកថា ជាព្រៃឈើចុងក្រោយរបស់កម្ពុជា មិនទាន់រងនូវការកាប់បំផ្លាញ។ ជារឿយៗ លោកតែងតែធ្វើការ​តវ៉ាជាមួយអាជ្ញាធរ និងក្រុមហ៊ុន ដើម្បីកុំឱ្យមានការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គសនី ក្នុងស្ទឹងឆាយអារ៉ែង៕