ថ្វីបើខ្មែរសម័យបុរាណបានបន្សល់ទុកនូវគម្រូនៃការកាត់ក្តីរកយុត្តិធម៌ចំពោះ អ្នកប្រព្រឹត្តបទល្មើស ដោយ​ការ​ទុកពេលវេលា​ឲ្យ​គេ​មានឱកាសក្នុងការកែប្រែខ្លួនដល់ទៅ ២ដងមុននឹងពួកគេទទួលរងនូវទារុណកម្ម និងការ​ដាក់ទោសផ្សេងៗក្តី ក៍ខ្មែរ​សម័យមុនអង្គរមានវិធីសាស្រ្ត ក្នុងការកាត់ក្តីរកយុត្តិធម៌មួយ យ៉ាងមាន​ប្រសិទ្ធិភាព​បំផុតដែរ (ខុសលើកទី១ លើកលែង​ទោស​ ខុសលើកទី២ ផ្ដល់ការណែនាំ ខុសលើកទី ៣ ដាក់ទោស)។ តើ​ការ​កាត់ក្តី រកយុត្តិធម៌របស់ខ្មែរ សម័យមុនអង្គរ គេ​និយម​ធ្វើដូចម្តេចខ្លះ?

តាមរយៈកំណត់ត្រាចិនមួយចំនួន បានសរសេរបង្អាប់អ្នកស្រុកហ្វូណនថា ពេលធ្វើដំណើរទៅណាមកណា គេ​ចូលចិត្ត​យក​អាវុធសៀតនឹងចង្កេះ ហើយបើមានរឿងទាស់ទែងគ្នាបន្តិចបន្តួច គេចូលចិត្តឈ្លោះប្រកែក​កាប់​ចាក់គ្នាភ្លាមៗតែម្តង។ នេះ​បើ​តាមការសរសេររៀបរាប់ របស់លោកសាស្រ្តាចារ្យប្រវត្តិសាស្រ្ត វង់សុធារ៉ា នៃ​សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ។ បន្ទាប់ពី​មាន​រឿងរ៉ាវឈ្លោះប្រកែកគ្នារួចហើយ អ្នកស្រុកនេះចូលចិត្ត​កាត់ក្តី​រកយុត្តិធម៌ណាស់ ប៉ុន្តែស្រុកខ្មែរសម័យនោះ គេពុំធ្វើគុក​សម្រាប់ឃុំឃាំងអ្នកទោសទេ។

ក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជា របស់អតីតរេស៊ីដង់បារាំងប្រចាំកម្ពុជា លោក អាដេម៉ារ ឡឺក្លែរ (Adhémar Leclère) បានបង្ហាញថា ជនឧក្រឹដ្ឋដែលគេបានរកឃើញ ក្រោយការកាត់សេចក្តីត្រូវបានបោះឲ្យក្រពើស៊ី ដែលគេ​ចិញ្ចឹម​នៅក្នុងប្រឡាយជុំវិញទីក្រុង ឬសត្វសាហាវ ដែលគេដាក់ចិញ្ចឹមក្នុងទ្រុងពិសេស។ ឯច្បាប់គ្រប់គ្រងប្រទេសវិញ គេនិយមយកច្បាប់តាមបែបឥណ្ឌា មក​ប្រើប្រាស់ក្នុងស្រុកនេះ ហើយការកាត់ក្តីរកយុត្តិធម៌ គឺស្ថិតនៅក្រោម​អំណាចរបស់ស្ដេចផែនដី។

ប្រជាជនខ្មែរសម័យបុរេអង្គរ គេប្រើប្រាស់វិធីសាស្រ្តអច្ឆរិយៈមកកាត់ក្តីវិនិឆ្ឆ័យរកយុត្តិធម៌ជូន ប្រជាជន។ ក្នុង​សៀវភៅ​អរិយធម៌ខ្មែររបស់អ្នកស្រី ត្រឹង ងា ថ្នាក់បញ្ចប់ និងសៀវភៅសិក្សាសង្គមថ្នាក់ទី ១០បោះពុម្ពឆ្នាំ ១៩៩៩ របស់ក្រសួងអប់រំ បានសរសេររៀបរាប់ថា ក្នុងការវិនិឆ្ឆ័យទោស អ្នកស្រុកហ្វូណនតម្រូវ ឲ្យជនជាប់​ចោទ​សាកល្បងលូកដៃក្នុងវត្ថុរាវ (ទឹក) ឬ​សំណកំពុងពុះ ឬឲ្យអ្នកជាប់ចោទដើរជាន់ ដុំដែកដុតក្តៅក្រហម​រងាល ឬដើរកាន់ដែក (ផ្លែពូថៅ) ដុតក្តៅដើរឲ្យបាន ប្រាំពីរ​ជំហានជាដើម។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ គេក៏មានវិធី​សាស្រ្ត​ផ្សេងទៀត ដែលតម្រូវឲ្យអ្នកជាប់ចោទធ្វើពិធីស្បថស្បែ ឬស៊ីបាយ​ពំនូតដែលគេបានសែកមន្តគាថារួច ដាក់​តម្កល់មួយយប់នៅទេវស្ថាន ឬដាក់អ្នកជាប់ចោទឲ្យសត្វស៊ី មានដូចជាក្រពើ ខ្លា តោជាដើម។

នៅមានវិញ្ញាសារមួយទៀត ដែលគេអនុវត្តចំពោះតែម្ចាស់ និងខ្ញុំបម្រើប៉ុណ្ណោះ ក្នុងករណីសង្ស័យថា ខ្ញុំបម្រើ​នោះលួចរបស់ គឺគេតម្រូវឲ្យខ្ញុំនោះស៊ីស្រូវ រួចគេចាំមើលបាតុភូត ដែលកើតឡើងបន្ទាប់ពីអនុវត្ត ទៅតាម​វិធាន​និមួយៗ។ ជាលទ្ធផល បើខ្ញុំ​បម្រើនោះបានលួចមែន ស្រូវនឹងមុតមាត់ចេញឈាម ប៉ុន្តែបើមិនបានលួចទេ គឺ​អាច​ទំពាស្រូវលេបចូលក្នុងពោះ បានដោយ​ស្រួល។ ក្នុងករណីជនជាប់ចោទមិនរលាកដៃ មិនមានឈាមហូរ​ចេញពីមាត់ ឬរឹងមាត់និយាយមិនរួច សត្វមិនស៊ី គេចាត់​ទុកជនសង្ស័យនោះថា គ្មានកំហុស។ ខ្មែរ​សម័យ​មុន​អង្គរ ចេះប្រើវិធីពិសោធន៍បែបនេះ ហើយអ្នកស្រុកនេះ ក៏ចេះមន្ត​អាគមន៍គាថាខ្លាំងពូកែឆើតឆាយណាស់ ដែល​នេះជាហេតុធ្វើឲ្យជនល្មើស កម្រមានសំណាងបានរួចខ្លួន ពីសំណាញ់ច្បាប់​របស់ប្រទេសជាតិ។

សរុបសេចក្តីមកឃើញថា ការកាត់ក្តីរកយុត្តិធម៌ នៅក្នុងសម័យមុនអង្គរមានលក្ខណៈពិសេស និងអច្ឆរិយៈ ដែល​មាន​សមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការការពារ និងស្វែងរកយុត្តិធម៌ជូនដល់ប្រជាជនស្លូតត្រង់ ហើយអាចធ្វើ​ឲ្យអ្នកមាន​កំហុស ខ្លាច​ទារុណកម្ម ខ្លាចច្បាប់ មិនហ៊ានប្រព្រឹត្តកំហុស និងធ្វើឲ្យមានស្ថិរភាពក្នុងសង្គម។ ចំណែកជនឧក្រឹដ្ឋវិញមិនអាចរួចខ្លួន ឬគេចផុតពីការដាក់ទោសបានឡើយ។ ប៉ុន្តែការកាត់ក្តីបែបនេះ មិន​អាច​យកមកប្រៀបធៀប ក្នុងសម័យបច្ចុប្បន្នបានទេ ព្រោះស្ថិតនៅក្នុងកាលៈទេសៈ និងបរិបទសង្គមខុសពីរគ្នា៕