កម្ពុជា​គោរព​សាសនា​ព្រះ​ពុទ្ធ អស់​កាល​ជា​យូរ​អង្វែង​មក​ហើយ ក្នុង​នោះ​មាន​ប្រជា​ជន ជាង​៩៥​ភាគ​រយ ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​នេះ ហើយ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នៃ​ប្រទេស​នេះ ក៏​បាន​ចាត់​ទុក​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា ជា​សាសនា​របស់​រដ្ឋ​ដែរ។ បើ​តាម​ស្ថិតិ​ឆ្នាំ​២០១៣ បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា ប្រទេស​កម្ពុជា មាន​វត្ត​អារាម​ចំនួន​ជាង​៤៥០០​វត្ត និង​ចំនួន​ព្រះ​សង្ឃ​មាន​ជាង​៥៤០០០​អង្គ។ អញ្ចឹង​ហើយ រាល់​បុណ្យ​ទាន​នានា​ដែល​កើត​មាន​សម្រាប់​ឧទ្ទិស​ឲ្យ​សាសានា​ព្រះ​ពុទ្ធ ជា​ករណីយ​កិច្ច​របស់​ពុទ្ធ​សាសនិក និង​បណ្ដា​ជន​កម្ពុជា​ភាគ​ច្រើន ដែល​ត្រូវ​តែ​ប្រតិបត្តិ​តាម ក្នង​នោះ​ក៏​មាន​បុណ្យ​មាឃ​បូជា​មួយ​ដែរ។

បុណ្យ មាឃបូជា នេះប្រារព្ធឡើង ដើម្បីរំលឹកដល់ថៃ្ង ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ប្រកាស​បង្កើតព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ឡើងក្នុងលោក នាប្រទេសឥណ្ឌាកាលពី ៥៨៨ ឆ្នាំ មុនគ្រិស្តសករាជ នាថៃ្ង១៥កើត ខែមាឃ ក្រោយពីការ​ត្រាស់​ដឹងរបស់ព្រះអង្គចំនួន៩ ខែគត់។

ការបង្កើតព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងឋានៈជាអង្គការសាសនាមួយនេះ បានធ្វើឡើងនៅក្នុងចំណោមព្រះសង្ឃចំនួន ១២៥០អង្គ ជាសមាជិក ក្នុងអង្គមហាសន្និបាតមួយ ដែលបាននិមន្តមកពីគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈទាំងអស់។ ក្នុង​មហាសន្និបាតនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់បានប្រកាសនៅគោលការណ៍ ចំនួន១១ប្រការ សម្រាប់ឲ្យសមាជិក​មហាសន្និបាតទាំងអស់ ប្រកាន់យកជាវិថីជីវិត និងសម្រាប់យកទៅ ផ្សព្វផ្សាយដល់ជនដទៃទៀត ឲ្យបានយល់​ពីព្រះពុទ្ធសាសនា។

បុណ្យមាឃបូជា ជាពិធីបូជាមួយយ៉ាងធំដែរ ដែលពុទ្ធសាសនិកនាំគ្នាបា្ររព្ធធ្វើ នៅថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែមាឃ។ គេកំណត់យកថៃ្ងពេញបូណ៌មី (១៥កើត) ខែមាឃ ព្រោះថ្ងៃខែនេះទាក់ទងទៅនឹងពុទ្ធប្រវត្តិ ដូច«វិសាខ​បូជា»​ដែរ ហើយជាបុណ្យដែលគេធ្វើឡើង ដើម្បីថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈចំពោះ ព្រះរតនត្រ័យត្រង់ថៃ្ងពេញបូរណ៌មី ខែ​មាឃ តាមរបៀបពុទ្ធសាសនាសុទ្ធសាធ ឥតលាយឡំដោយ ពិធីព្រាហ្មណ៍សោះឡើយ ។

ការប្រារព្ធ​ពិធីបុណ្យនេះឡើង ដើម្បីរំលឹកដល់ថៃ្ងសំខាន់ៗក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ២ យ៉ាងគឺ ៖

១- រំលឹកដល់ថៃ្ងដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់សំដែង ឱវាទប្បាតិមោក្ខ ហើយប្រជុំចតុរង្គ សន្និបាតប្រកប​ដោយ​អង្គ៤គឺ

អង្គទី១៖ ជាថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែមាឃ។
អង្គទី២៖ ព្រះអរហន្ត ១២៥០អង្គ គឺក្រុមបុរាណជដិល ១០០០ ក្រុមអគ្គសាវ័ក២៥០អង្គបានមកជួបជុំឯងៗ ឥត​មាននរណានិមន្ត។
អង្គទី៣៖ ព្រះអរហន្តទាំងនោះសុទ្ធតែសម្រេចអភិញ្ញាណ៦
អង្គទី៤៖ ព្រះអរហន្តទាំងនោះ សុទ្ធតែជា ឯហិភិក្ខុបួសផ្ទាល់ព្រះអង្គ ដោយមានសកពុកមាត់ពុកចង្កា​កោរ​ស្រាប់ មានបាត្រ និងចីវរសម្រេចដោយរិទ្ធិ៍ស្រាប់ៗ ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់សំដែង ឱវាទប្បាតិមោក្ខ នៅថ្ងៃ​ពេញបូណ៌មីខែមាឃ ក្នុងឆ្នាំរកា មុន ពុទ្ធសករាជ ៤៤ ឆ្នាំ ។

២. រំលឹកដល់ថៃ្ងដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ដាក់ព្រះជន្មាយុសង្ខារ៖ មានសេចក្កីដំណាលថា គ្រាបច្ចិម​ពោធិកាល ដែលព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់សណ្ឋិត នៅក្នុងបច្ចិមវ័យ ព្រះជន្មគម្រប់៨០ឆ្នាំហើយមុនថៃ្ងបរិនិព្វាន៣ខែ គឺថៃ្ងពេញបូណ៌មី ខែមាឃ ទ្រង់ប្រថាប់នៅ បាវាលចេតិយ។ ពេលនោះ ក្រុងមារ មកនិមន្តព្រះអង្គឲ្យបរិនព្វាន ព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះបន្ទូលថា៖ «នែមារ អ្នកកំបាច់ខ្វល់ខ្វាយ។ មិនយូរប៉ុន្មានទេ នៅតែ៣ខែទៀត គឺដល់ថ្ងៃ​ពេញបូណ៌មី ខែពិសាខខាងមុខនេះ តថាគតនឹងបរិនិព្វានហើយ។»

ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ដាក់ព្រះជន្មាយុសង្ខារ នៅថ្ងៃអាទិត្យ ពេញបូណ៌មីខែមាឃ ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់មុន​ពុទ្ធ​សករាជ​៣ខែ។ តាមទំនៀមពិធីបុណ្យមាឃបូជា ប្រព្រឹត្តទៅនៅវេលាយប់ក្នុងវត្តអារាម ដូច្នេះហើយបានជាគេឃើញ​នៅគ្រប់វត្ត មានអុជគ្រឿងប្រទីបជ្វាលាបូជាភ្លឺព្រោងព្រាត ហើយមានមហាជនចាស់ ក្មេង ប្រដាប់ដោយ​គ្រឿង​សក្ការបូជា មានផ្កាភ្ញី ទៀន ធូបជាដើមនៅប្រជុំគ្នាយ៉ាងអ៊ូអរ។ ជាប្រពៃណីពុទ្ធបរិស័ទ ទាំងបព្វជិត ទាំង​គ្រហស្ថ ត្រូវដើរដង្ហែរប្រទក្សិណព្រះវិហារ៣ជុំ សិនមុននឹងចូលព្រះវិហារ ហើយគេយកទេយ្យវត្ថុរៀបចំ​ដាក់​នៅ​មុខ​ព្រះពុទ្ធរូប រួចអុជទៀន ធូប បូជាផ្កាភ្ញីផ្សេងៗ។

មាឃបូជានេះ បុរាណាចារ្យលោកសំដៅយកនក្ខត្តឫក្ស ២យ៉ាង គឺប្រារព្ធយកថ្ងៃដែលសម្តេចព្រះភគវា ទ្រង់​សម្តែងនូវឱវាទមួយ និងប្រារព្ធត្រង់ថ្ងៃដែលសម្តេចព្រះសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ដាក់ព្រះជន្មយុសង្ខារមួយ អាស្រ័យ​ហេតុ​នេះ​ហើយ ទើបអ្នកប្រាជ្ញបុរាណលោកកំណត់លើក យកថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែមាឃ ទុកជាពិធីធ្វើសក្ការបូជា ដរាបរៀងរាបមកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះ៕