កោះត្រល់ - លោក ហ៊ុន សែន មិនត្រូវបានតុលាការកម្ពុជា ចោទប្រកាន់ពី«ទោសក្បត់ជាតិ» ឬដាក់ឲ្យ​ជាប់​ទោស​មួយជីវិត ព្រោះតែលោកបាន«ចុះ»ហត្ថលេខាប្រគល់កោះត្រល់ ឲ្យទៅប្រទេសវៀតណាម​គ្រប់​គ្រង​នោះទេ។ នេះជា​ការបញ្ជាក់របស់លោក នាង សុឃុន ប្រធានក្រុមយុវជនខ្មែរ នៅមុខសាលាឧទ្ធរណ៍​ក្នុង​ពេល​ថ្មីៗ នេះកន្លងមក។

ប៉ុន្តែជាថ្មីម្ដងទៀត នៅព្រឹកថ្ងៃទី១០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៤ ប្រធានក្រុមយុវជនខ្មែររូបនេះ បានត្រឡប់ទៅធ្វើការ​ក្រើន​រំលឹក និងជំរុញដល់សាលាឧទ្ធរណ៍ ឲ្យប្រញាប់លើករឿងលោកប្តឹងលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន មក​ចាត់​ការ​ឲ្យបាន​ឆាប់។  លោក នាង សុឃុន បានដាក់ពាក្យបណ្ដឹងប្ដឹងឧទ្ធរណ៍មួយ ទៅកាន់សាលាក្តីនេះ កាល​ពី​ថ្ងៃទី៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៤ ប្ដឹងលោក ហ៊ុន សែន ពីបទ«ក្បត់ជាតិ» ក្នុងករណីកោះត្រល់។ ការតស៊ូបន្តពាក្យ​បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ របស់​យុវជនរូបនេះ បាន​ធ្វើឡើង បន្ទាប់ពីបណ្ដឹងដើមរបស់លោកក្នុងករណីដដែល ត្រូវ​បាន​សាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ តំកល់ទុក​ឥត​ចាត់ការ កាលពីថ្ងៃទី១៧ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៤កន្លងមក។

យុវជនរូបនេះ ធ្លាប់បានបញ្ជាក់ចំណុចមួយនៃលិខិតលោក ព្រេវីយេ ដែលលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីមិនបានអាន​ត្រង់​ឃ្លានេះ។ លោក នាង សុឃុន បានបកស្រាយថា៖ «នេះគ្រាន់តែជាការបែងចែក ក្នុងការគ្រប់គ្រង​រដ្ឋបាល​និងប៉ូលីស តែប៉ុណ្ណោះ ឯចំណែកបញ្ហាបូរណៈភាព ដែនដីនៃកោះទាំងនោះវិញ ត្រូវរក្សាទុកនៅដដែល។»

ការលើកឡើងរបស់ យុវជន នាង សុឃុន ខាងលើនេះ ទំនងជាចង់ឆ្លើយតប នឹងការបំភ្លឺរបស់​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន ក្នុងរដ្ឋសភា​ជាតិ កាលពីថ្ងៃទី០៩ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១២កន្លងមក ដែលអះអាងថារការបាត់​បង់​​កោះត្រល់​នេះ តាំងពីឆ្នាំ១៩៣៩ មក ព្រោះកម្ពុជាស្ថិតក្រោមអាណានិគមបារាំង។ លោក ហ៊ុន សែន បាន​ដាក់កំហុស ទៅ​លោក ប្រេវីយេ ជនជាតិបារាំង ជាអ្នកគ្រប់គ្រងនៅតំបន់ឥណ្ឌូចិន ថាបានកាត់កោះនោះ​ឲ្យទៅ​វៀតណាម។

ប៉ុន្តែករណីកោះត្រល់នេះ ធ្លាប់ត្រូវបានប្រធានសមាគមគ្រូបង្រៀនកម្ពុជាឯករាជ្យ លោក រ៉ុង ឈុន បក​ស្រាយ​ថា បានបាត់បង់ ក្នុងជំនាន់គ្រប់គ្រងរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន ដោយយោងតាមសៀវភៅ​ភូមិវិទ្យា​ថ្នាក់ទី៧ បោះពុម្ភក្នុងឆ្នាំ១៩៨៣ តាមរយៈសន្ធិសញ្ញាទាំងឡាយ ដែលបានចុះហត្ថលេខាជាមួយវៀតណាម។

បន្ថែមពីលើនេះ ទំព័រនៃសៀវទៅភូមិវិទ្យាថ្នាក់ទី៧ ដែលទាក់ទងនឹងកោះត្រល់នេះដដែល ត្រូវបានអនុប្រធាន​គណបក្ស​សង្គ្រោះជាតិ លោក កឹម សុខា យកមកដាក់ផ្សាយ ក្នុងទំព័រហ្វេសប៊ុកផ្លូវការរបស់លោក កាលពី​ថ្ងៃ​ទី៩ ខែ​មិថុនាម្សិលម៉ិញនេះ  ដោយមានសរសេរភ្ជាប់មកជាមួយថា៖ «កោះត្រល់បានបាត់ទៅហើយ ដោយ​សារ​ការ​ដឹក​នាំ​របស់លោក ហ៊ុន សែន ហើយគ្មានថ្នាក់ដឹកនាំជាតិណាម្នាក់ បានប្រគល់កោះត្រល់ទៅឲ្យយួន ដូច​ការអះអាង​របស់​លោក ហ៊ុន សែន ឡើយ»។ លោក កឹម សុខា បានសរសេរនៅលើទំព័រនោះទៀតថា៖  «បញ្ហា​កោះត្រល់ បើយើង​ពិនិត្យផ្លូវច្បាប់ មានអ្នកឯកទេសច្បាប់ យើងអាចនឹងប្ដឹងទាមទារយកមកវិញបាន»។

ជាការឆ្លើយតបនឹងការចោទប្រកាន់នានាខាងលើ ឯកសារជូនដំណឹងមួយ ត្រូវបានគេហទំព័ររបស់​រដ្ឋសភា​ជាតិ ដាក់​ផ្សាយ បញ្ជាក់ពី​ការបដិសេធចោល ទាក់នឹងបញ្ហាបាត់បង់កោះត្រល់ ដោយសាររដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន និង​អនុម័ត្រឯកភាពយល់ព្រម ដោយរដ្ឋសភានេះខ្លួនឯងកន្លងមក។ សេចក្ដីជូនដំណឹង ដែលមាន​ចុះហត្ថលេខា នៅ​ថ្ងៃ​ទី០៩ ខែមិថុនា ដោយសមាជិកគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍នៃរដ្ឋសភា លោក ឈាង វុន ទៅកាន់អ្នកសារព័ត៌មានជាតិ អន្តរជាតិ ដោយស្នើឲ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ និងអ្នកនយោបាយមួយចំនួន ដែល​បានគិតថា នឹងអាចដណ្តើមយក​«កោះ​ត្រល់»មកវិញបាននោះ ឲ្យធ្វើការពិចារណាពីរបបគ្រប់គ្រងរបស់ ប៉ុល ពត ដែលបានកាន់អំណាចក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់​ឆ្នាំ១៩៧៨នោះ។

សេចក្ដីជូនដំណឹងសរសេរថា៖ «ការដោះស្រាយតាមកម្លាំងនៅពេលនោះ បានបញ្ជាក់ច្បាស់​នៅក្នុង​អត្ថបទ​​នៃ​ព្រឹត្តិបត្រ ស្វែងរកការពិត ផ្នែកប្រវត្តិសាស្ត្រ និងការស្រាវជ្រាវលេខ១៥៥ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១២។ (...) បាត់បង់​ទឹកដី​នៃ មាតុភូមិ គឺយើងទាំងអស់គ្នាមានការឈឺចាប់ណាស់ តែជំរុញឲ្យប្រជាពលរដ្ឋ​រងទុក្ខវេទនាខ្លោចផ្សារ​ថែមទៀត គឺចាំ​បាច់ត្រូវជៀសវាង»។

ទាក់ទងនឹងការលើកឡើងពីបញ្ហាទឹកដី របស់មេដឹកនាំគណបក្សសង្គ្រោះជាតិកន្លងមក ត្រូវបានមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​របស់​រដ្ឋាភិបាលលោក កែម រ៉េមី កាលពីថ្ងៃទី៦ ខែមិថុនានេះ ចាត់ទុកថា ជានយោបាយ​ដើរឃោសនាមួល​បង្កាច់ គ្មាន​ការ​ពិត ចោទប្រកាន់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ពាក់ព័ន្ធនឹថរឿងបោះបង្គោលព្រំដែន រឿង​ទឹកដីខ្មែរកម្ពុជាក្រោម និងរឿងកោះត្រល់ជាដើម។ លោក កែម រ៉េមី ដែលធ្លាប់រត់ចេញពីគណបក្ស សម រង្ស៊ី ទៅ​ចុះចូលជាមួយគណបក្ស​ប្រជាជនកម្ពុជានោះ បានថ្លែងបញ្ជាក់ថា៖ «ព្រះករុណា ព្រះបិតា អតីត​ព្រះ​មហាក្សត្រ លោកបានយកផែនទី​របស់​យើងមួយលើមួយរយពាន់ យកទៅតម្កល់នៅអង្គការសហប្រជាជាតិ ដើម្បីឲ្យគេទទួលស្គាល់ ឲ្យគេថែរក្សាទឹកដី​របស់​យើងប៉ុណ្ណឹង កុំឲ្យបាត់បង់តទៅទៀត។ (...) អញ្ចឹង​ការ​ទាមទារ​យកដីកម្ពុជាក្រោម កោះត្រល់អីហ្នឹង គឺចប់សព្វ​គ្រប់។»

អ្នកសិក្សាអំពីបញ្ហាព្រំដែនសមុទ្រ និងបណ្ឌិតច្បាប់ថា ផ្អែកតាមប្រវត្តិសាស្ត្រ និងច្បាប់សមុទ្រឆ្នាំ១៩៨២ កោះ​ត្រល់​ត្រូវ​ស្ថិតក្នុង«អធិបតីភាពរបស់កម្ពុជា»។ មានចំងាយត្រឹមតែ ១៦គីឡូម៉ែត្រពីប្រទេសកម្ពុជា តែឆ្ងាយ​ដល់​ទៅជាង​៤០គីឡូម៉ែត្រ ពីប្រទេស​វៀតណាម កោះត្រល់នេះមានទីតាំងនៅក្នុងដែនទឹកសមុទ្រកម្ពុជា និងមាន​ទំហំ​​ប្រហាក់​ប្រហែល នឹងប្រទេសសិង្ហបុរីទាំងមូល។ បច្ចុប្បន្ន កោះត្រល់ត្រូវបានគ្រប់គ្រង​ដោយប្រទេស​វៀតណាម និងបាន​ផ្លាស់ប្តូឈ្មោះ ​ជាភាសាវៀតណាមថា «កោះភូកុក»។

អ្នកស្រាវជ្រាវបញ្ហាព្រំដែនសមុទ្រមួយរូប លោក ហុង សុខហូរ ធ្លាប់បានអះអាងថា លោកប្រេវីយេ បាន​បញ្ជាក់​ក្នុង​ផ្នែកខាងក្រោម នៃលិខិត​​របស់លោកថា «កោះត្រល់ជាកោះរបស់ខ្មែរ នៅតែជាកោះរបស់ខ្មែរដដែល»។ លោក ប្រេវីយេ បានគូសខ្សែបន្ទាត់បែងចែកដែនទឹករវាងកម្ពុជា និងកូសាំងស៊ីនក្នុងឆ្នាំ១៩៣៩ ដោយ​ដាក់​កោះ​ទាំងឡាយ ដែលនៅ​ខាងត្បូងបន្ទាត់ប្រេវីយេ១៤០អង្សារ នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរបស់កូសាំងស៊ីន។ តាមរយៈនេះ លោក ប្រេវីយេ ក៏បានប្រើពាក្យថា«អនិស្សរៈភាព» ដែលខុសពីពាក្យ«ឯករាជ្យភាព»។ លោក ហុង សុខហួរ បានថ្លែងទៀតថា៖ «បើកោះ​ត្រល់បានទៅ​វៀតណាម តាំងពីឆ្នាំ១៩៣៩នោះ ម្ល៉េះ វៀតណាម មិន​ចាំបាច់មកចុះហត្ថលេខា ជាមួយលោកហ៊ុន សែន ឆ្នាំ១៩៨២ ទៀតនោះទេ។»

ទំព័រហ្វេសប៊ូកផ្លូវការរបស់លោក សម រង្ស៊ី ចុះថ្ងៃទី៩ ខែមិថុនានេះវិញ បានសរសេរចាត់ទុករដ្ឋាភិបាល ដែល​គ្រប់​គ្រង​ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ១៩៨២ ថាជារដ្ឋាភិបាលមួយ«ខុសច្បាប់»។ មេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង បាន​សរសេរ​បន្តថា ក្នុងឆ្នាំ១៩៨២ កម្ពុជាពេលនោះ បានចុះសន្ធិសញ្ញាជាមួយប្រទេសវៀតណាម ធ្វើឲ្យបាត់បង់​នូវ​ដែនសមុទ្រ​មួយផ្នែក​ធំនៃប្រទេសកម្ពុជា។ «បើប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ យល់ព្រមឲ្យអនុវត្តសន្ធិសញ្ញានេះ (១៩៨២) មានន័យថា ប្រទេស​យើង នឹងបាត់បង់ដែនសមុទ្រទំហំបីម៉ឺន គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ដែលនឹង​ធ្លាក់​ទៅក្នុង​កណ្តាប់ដៃប្រទេសថៃ ហើយនឹង​បាត់​បង់បីម៉ឺន គីឡូម៉ែត្រក្រឡាទៀត ដែលនឹងធ្លាក់ទៅក្នុងកណ្តាប់ដៃប្រទេស​វៀតណាម។»

ចំណែកឯបទអន្ដរាគមន៍ របស់រដ្ឋមន្ដ្រីទទួលបន្ទុកទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ដ្រីលោក សុខ អាន ដែលចេញផ្សាយ​ដោយ អង្គភាពប្រតិកម្មរហ័ស ចុះថ្ងៃទី៣១ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១២ ស្ដីពីបញ្ហាសន្ធិសញ្ញាបំពេញបន្ថែម ទៅលើ​សន្ធិសញ្ញា​កំណត់ព្រំដែនរដ្ឋ ឆ្នាំ១៩៨៥ និងជុំវិញបញ្ហាព្រំដែនទឹក រវាងកម្ពុជា-វៀតណាមបានសរសេរ​យ៉ាង​ដូចនេះថា «ដូច្នេះ​ផែនទីឆ្នាំ១៩៣៩ នោះ គ្រាន់តែគូសបញ្ជាក់ពីការគ្រប់គ្រងផ្នែករដ្ឋបាល និងផ្នែកប៉ូលីសលើ​កោះក្នុងឈូង​សមុទ្រ​សៀម ប្រគល់ទៅឱ្យ ហាទៀង គឺប្រគល់ទៅឱ្យកូសាំងស៊ីន។ ឆ្នាំ ១៩៤៩ សភាសហព័ន្ធ​របស់​បារាំង​ដែលគ្រប់គ្រង​ដែនដីឯនាយសមុទ្រនោះ គឺគេប្រជុំសម្រេចថា តើប្រគល់កូសាំងស៊ីន ឱ្យ​វៀតណាម ឬត្រូវឱ្យកម្ពុជា ។ នៅពេលនោះ​តំណាងកម្ពុជា គឺព្រះអង្គម្ចាស់ យុគន្ធរ ពីងពាង ជាអ្នកដែលធ្លាប់មានការតស៊ូ​ប្រឆាំងបារាំងដែរ គាត់មិនហ៊ាន​បោះ​ឆ្នោត ថាកូសាំងស៊ីនជាដីរបស់ខ្មែរទេ គាត់បែរជាបោះឆ្នោត​អនុប្បវាទ​ដូច្នោះ​ហើយ ធ្វើឱ្យសភាសហព័ន្ធ​គេអនុម័ត​ច្បាប់​នោះបាន ហើយបន្ទាប់មក រដ្ឋសភាបារាំង បានអនុម័ត​ច្បាប់​បញ្ចូលកូសាំងស៊ីនទៅ ឱ្យវៀតណាមពីព្រោះ ពេល​នោះគេចង់ជួយព្រះចៅ បៅដាយ ឱ្យឈ្នះលោក ហូ ជីមិញ។ នេះជាចំណុចសំខាន់ណាស់ ដែលទាក់ទង​នឹងកោះ​ត្រល់។»៕